Oι κύριες αιτίες μπορούν να συνοψιστούν στη διεύρυνση της σοδειάς των δημητριακών, στην αύξηση της αγροτικής αγοραστικής δύναμης και στο πλαίσιο προστασίας των εγχώριων προϊόντων. Aναμφισβήτητα, η επίδραση των κρατικών ρυθμίσεων ήταν θετικότερη σ' αυτό που ονομάστηκε "η βενιζελική κληρονομιά", και σχετιζόταν με την αναδιάρθρωση της αγροτικής καλλιέργειας και το θεσμικό εκσυγχρονισμό (Aγροτική Tράπεζα, Iνστιτούτο Bάμβακος κ.ά.). H κυβέρνηση του Λαϊκού κόμματος υπό τον K. Tσαλδάρη, που διαδέχτηκε στην εξουσία τους Φιλελεύθερους, αποδέχτηκε -ουσιαστικά- τους στόχους και τις θεσμικές τομές των προκατόχων της.

H εγκαθίδρυση του δικτατορικού καθεστώτος της 4ης Aυγούστου και η συνακόλουθη μεταβολή στη μορφή της διακυβέρνησης δεν αποτέλεσε τομή ως προς τη διαχείριση των οικονομικών της χώρας. Tο πρόγραμμα της περασμένης περιόδου (1932-36) δεν αμφισβητήθηκε και συνεχίστηκε με κάποιες τροποποιήσεις. Iδιαίτερη μέριμνα επιδείχτηκε από το καθεστώς στον αγροτικό τομέα, κυρίως στο ζήτημα της αύξησης της παραγωγής με την επέκταση των χρηματοπιστωτικών σχέσεων. 

Aπό την άλλη πλευρά, η οικονομική και πολιτική καταπίεση σε βάρος των εργαζομένων και των παραγωγών εντάθηκε, μέσα από διάφορες μορφές οικονομικού ελέγχου και κοινωνικής καταστολής. Eίναι χαρακτηριστικό πως σε μια εποχή που η βιομηχανική παραγωγή αυξήθηκε κατά 179% και η συνολική οικονομική δραστηριότητα έφθασε στο 138%, τα ημερομίσθια αυξήθηκαν αισθητά λιγότερο.

Στα πλαίσια της προσπάθειας της δικτατορίας να ασκήσει φιλολαϊκή -κατ' ουσίαν πατερναλιστική- πολιτική προς τους εργαζομένους θα πρέπει να αποδοθεί η ενεργοποίηση του νόμου περί "κοινωνικών ασφαλίσεων" (ίδρυση του I.K.A.), που είχε ψηφιστεί το 1934. 

O αγροτικός τομέας ενισχύθηκε με την επιβολή τιμών ασφαλείας σε βασικά γεωργικά προϊόντα και με την προώθηση της εντατικής καλλιέργειας. Aπό τις υπάρχουσες ενδείξεις προκύπτει ότι η δικτατορία αξιοποίησε τις εξουσίες της για να πετύχει τα τρία πρώτα χρόνια σημαντική αύξηση στο εθνικό εισόδημα καθώς και μείωση της ανεργίας.

Tέλος, πρέπει να σημειωθεί ότι σημαντικό τμήμα του εθνικού εισοδήματος διατέθηκε σε εξοπλιστικούς σκοπούς, προετοιμάζοντας αμυντικά τη χώρα στη διαφαινόμενη φασιστική απειλή.

Η έναρξη των πολεμικών γεγονότων στην Ευρώπη το 1939 δnμιούργησε ανησυχία στην ελληνική αγορά. Στις 28 Οκτωβρίου του 1940, με την επίθεση της Ιταλίας ο B’ Παγκόσμιος Πόλεμος Θα αρχίσει και για την Ελλάδα. Μπροστά σε ένα δεύτερο κύμα πανικού και αναλήψεων τραπεζικών καταθέσεων, η Τράπεζα της Ελλάδος αναγκάστηκε αυτή τη φορά να δεσμεύσει προσωρινά τις τραπεζικές καταθέσεις. 

Η ελληνική πολεμική κινητοποίηση και οι νίκες στα Βουνά της Αλβανίας είχαν όμως και οικονομικό κόστος δυσβάστακτο για τις δυνατότnτες της Χώρας. Στην προσπάθεια αυτή, τη λύση έδωσε η Αγγλία που πρόσφερε οικονομική Βοήθεια, η οποία, μέχρι τη γερμανική επίθεση εναντίον της Ελλάδας τον Απρίλιο του 1941, έφτασε το ποσό των 45.000.000 λιρών Αγγλίας και 5.000.000 δολαρίων. Τα xρήματα αυτά, σ’ αντίθεση με ό,τι συνέβη με τις συμμαχικές πιστώσεις και τη Χρηματική Βοήθεια του A’ Παγκοσμίου Πολέμου, δόθηκαν άμεσα και έτσι η Ελλάδα μπόρεσε ν αντεπεξέλθει στα έξοδα της πολεμικής κινnτοποίησης.

Τον Απρίλιο του 1941, μετά τις συνεxείς  ελληνικές επιτυχίες στα Βουνά της Αλβανίας εναντίον των Ιταλών, η Γερμανία θ’ εξαπολύσει τη δικιά της επίθεση μέσω των ελληνοβουλγαρικών συνόρων. Κάτω από τη συντριπτική ισχύ του εχθρού το ελληνικό μέτωπο διασπάσθηκε και η γερμανική προέλαση προς την Αθήνα ήταν ταχύτατη. Μπροστά στην κάθοδο των γερμανικών μηχανοκίνητων μονάδων η κυβέρνησn της Χώρας, με το νέο πρωθυπουργό Εμμανουήλ Τσουδερό και το Βασιλιά Γεώργιο Β Θα εγκαταλείψουν στις 22 Απριλίου τnν Αθήνα, φεύγοντας για την Κρήτn.

Μαζί με τnν κυβέρνnσn στnν Κρήτη Θα φτάσει και ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος Κυριάκος Βαρβαρέσσος, ο υποδιοικητής τnς Γεώργιος Μαντζαβίνος και τρεις ανώτεροι υπάλληλοι. Στο διάστnμα της γερμανικής κατοχής Θα αποτελέσουν τnν εκπροσώπησn της ελληνικής εκδοτικής Τράπεζας στο πλευρό της κυβέρνησnς στην Μ. Ανατολή και την Αγγλία.

Από το Φεβρουάριο του 1941, πριν ακόμη από τn γερμανική επίθεση, ο χρυσός τnς Τράπεζας τnς Ελλάδος έχει φυγαδευτεί και αυτός στnν Κρήτη. Κατά την περίοδο της κατοχής οι εxθρικές στρατιωτικές δυνάμεις Θα προβούν σε μια άνευ προηγούμενου οικονομική εκμετάλλευσn τnς χώρας. ‘Ετσι, στnν Τράπεζα τnς Ελλάδος εγκαταστάθnκε Ιταλός και Γερμανός επίτροπος, ενώ η Τράπεζα ήταν υποχρεωμένn να καταβάλλει σε δραxμές οποιοδήποτε ποσό χρειάζονταν τα στρατεύματα κατοχής.

Παράλληλα, το ελληνικό εξαγωγικό εμπόριο της χώρας που φυσικά γινόταν μόνο με τn Γερμανία, την Ιταλία και τις ελεγxόμενες απ αυτές χώρες, διεξαγόταν μέσω λογαριασμών cleaning. Με το σύστnμα αυτό οι αξίες των εμπορευμάτων που πωλούνταν μεταξύ των χωρών δεν πληρώνονταν  άμεσα σε συνάλλαγμα, αλλά συμψηφίζονταν λογιστικά.

Χρnσιμοποιώντας το σύστnμα αυτό των εμπορικών συναλλαγών, οι δυνάμεις κατοχής Θα "αγοράζουν’ και Θα "εξάγουν" στις χώρες τους το σύνολο τnς ελληνικής αγροτικής παραγωγής σε τιμές που αυτές καθόριζαν, παραβλέποντας σχεδόν ολοκληρωτικά τις τοπικές ανάγκες για τρόφιμα.

Στnν κατεχόμενη Ελλάδα η εξέλιξη τnς κυκλοφορίας Του Χρήματος ήταν καταστροφική. Οι τρεις στρατιωτικές διοικήσεις η Γερμανική, Ιταλική και Βουλγαρική Θα θέσουν σε κυκλοφορία, η κάθε μια στις ζώνες κατοχής τους, Το δικό τους Χαρτονόμισμα: Οι Γερμανοί τα γερμανικά στρατιωτικά μάρκα, οι Ιταλοί καινούργιες μεσογειακές δραxμές, ενώ οι Βούλγαροι τα μητροπολιτικά Βουλγαρικά λέβα που κυκλοφορούσαν στnν Βουλγαρία.

Για να ικανοποιηθούν οι αυξnμένες ανάγκες σε χρήμα τόσο για τις καταβολές που ζητούσαν οι αρχές κατοχής, όσο και για τις ανάγκες του δnμοσίου, η Τράπεζα της Ελλάδος αναγκάσθηκε να τυπώνει συνέxεια χαρτονομίσματα. Οι εκδόσεις αυτές, που ονομάζονται σήμερα κατοχικές, Θα τυπωθούν για πρώτn φορά σε ελληνικό τυπογραφείο, τόσο όμως n ποιότητά τους όσο και η αισθητική τους είναι υποβαθμισμένη.

Λόγω του αυξημένου πληθωρισμού συνεχώς Θα μπαίνουν σε κυκλοφορία νέες εκδόσεις, με υψnλότερες ονομαστικές αξίες. Ετσι, στις 20 Δεκεμβρίου του 1942 τέθηκε για πρώτη φορά σε κυκλοφορία χαρτονόμισμα των 10.000 δρx., στις 12 Αυγούστου του 1943 χαρτονόμισμα των 25.000 δρx. και στις 14 Ιανουαρίου του 1944 των 50.000 δρx. Αργότερα η κατάσταση έγινε ανεξέλεγκτn: εκδίδονται χαρτονομίσματα των 100.000, των 500.000 και 1.000.000 δραxμών και ο εκπλnκτικός αυτός ρυθμός συνεxίστηκε.

Η κορύφωσn ήρθε με τα δύο τελευταία "κατοχικά" χαρτονομίσματα των 10 και 100 δισεκατομμυρίων δραxμών που τυπώθηκαν τον Οκτώβριο και τόν Νοέμβριο του 1944, λίγες μόνο μέρες μετά τnν απελευθέρωση.

Μέσα σ’ αυτό το νομισματικό Χάος στη διάρκεια της κατοχής, το χρήμα έχασε - όπως είναι φυσικό - τnv αξία του. Οι Περισσότερες συναλλαγές γίνονταν με αντιπραγματισμό, ανταλλάσσοντας δηλαδή προϊόντα με προϊόντα ή με άλλες αξίες εκτός χρήματος.

Ο χρυσός Θα έρθει και πάλι στην επιφάνεια, αφού όταν υπήρχε αποτελούσε το πιο αποδεκτό μέσο συναλλαγές. Παρά τn συνεχή υποτίμησn και την αναξιοπιστία του νομίσματος, οι ανάγκες για χαρτονόμισμα στην περίοδο τnς κατοχής ήταν τεράστιες. Ιδιαίτερα το 1944 τα συμβεβλnμένα με τnv Τράπεζα τnς Ελλάδος τυπογραφεία δούλευαν επί 24ώρου Βάσεως για να καλύψουν τις nμερήσιες ανάγκες σε χρήμα του στρατού κατοχής, του δημοσίου και των αναγκών της Τράπεζας.

Παράλλnλα, για να αντιμετωπιστεί μέρος του προβλήματος είχαν λnφθεί από το 1942 ορισμένα μέτρα, που όμως ήταν αδύνατον να συγκροτήσουν τnν κατάσταση. ‘Ετσι, από το Δεκέμβριο του 1942 έγινε υποχρεωτική η έκδοση επιταγής για πλnρωμές πάνω από 30.000 δραxμές.

Λόγω των ειδικών συνθηκών που επικρατούσαν, οι τοπικές κρατικές αρχές ή οι τραπεζικές διευθύνσεις Θα Προσπαθήσουν με πρωτότυπους τρόπους να λύσουν την ανάγκη για Χαρτονόμισμα. Tn μεγάλη ποικιλία εκδόσεων της περιόδου του 194 1-44 συμπληρώνουν και Χαρτονομίσματα που τυπώθηκαν εκτός Ελλάδας από την εξόριστη Ελληνική κυβέρνηση κατά τnν περίοδο αυτή, αλλά κυκλοφόρησαν στnν Ελλάδα αμέσως μετά τnν απελευθέρωση.

Οι εκδόσεις αυτές, που xαρακτηρίζονται σαν εκδόσεις "Μέσnς Ανατολής", έχουν τις υπογραφές του Διευθυντή Αριστείδn Λαζαρίδη και  του Διοικητή Γεωργίου Μαντζαβίνου (που είχαν ακολουθήσει την κυβέρνηση εκτός Ελλάδας το 1941) και έχουν τnv ιδιαιτερότητα ότι δεν αναφέρουν ημερομnνία έκδοσης. Προφανώς γιατί όταν τυπώνονταν στην Αγγλία ήταν άγνωστο πότε Θα κυκλοφορούσαν στην Ελλάδα.

Μετά τη γερμανική υποχώρηση τον Οκτώβριο του 1944 και την άφιξη τnς ελληνικής κυβέρνησnς στην Ελλάδα, η οικονομική κατάσταση Θα είναι απελπιστική.  

Το κράτος δεν είχε καθόλου έσοδα, η γεωργική παραγωγή ήταν ανύπαρκτη και η βιομηχανία ήταν ουσιαστικά κατεστραμμένη. Η νομισματική κατάσταση δήλωνε κι αυτή το μέγεθος της καταστροφής. Με τη βοήθεια της Βρετανικής στρατιωτικής αποστολής παίρνονται τα πρώτα πρακτικά μέτρα τόσο για την οργάνωσn του κρατικού μηχανισμού όσο και για τnν επίλυση των Βασικών προβλημάτων διαβίωσης του πληθυσμού που λιμοκτονεί. 

Ενα από τα μέτρα αυτά είναι και η δημιουργία της νέας δραxμής που αντιστοιχεί με 50 δισεκατομμύρια κατοxικές παλαιές δραxμές. Οι παλαιές κατοxικές δραxμές ανταλλάσσονται με αγγλικές στρατιωτικές λίρες και με χαρτονόμισμα νέων δραxμών που έχει τυπωθεί στnν Αγγλία.

Χαρακτηριστικό των νέων αυτών xαρτονομισμάτων είναι ότι οι πρώτες εκδόσεις τους δεν αναφέρουν ημερομηνία εκδόσεως. Νέο σταθεροποιητικό πρόγραμμα της νέας δραxμής θα τεθεί σε εφαρμογή κάτω από τις υποδείξεις του νέου διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος Κ. Βαρβαρέσου, αλλά οι συνθήκες είναι ιδιαίτερα δύσκολες.

Στην πενταετία του 1945-50 η Ελλάδα Θα πρέπει όχι μόνο να γιατρέψει τις τρομακτικές πληγές του B’ Παγκόσμιου Πολέμου, αλλά και ν’ αντιμετωπίσει τα νέα δεινά του εμφύλιου σπαραγμού.

/Κορυφή/